نام نویسنده : زینب مولودی
سطح : سطح 3
رشته تحصیلی : کلام اسلامی
استاد راهنما : معصومه اسماعيلي
تاریخ دفاع : 1401/7/4
چکیده پایان نامه : پژوهش حاضردر پی مقایسه‌ی دیدگاه دو متکلم و مفسر مسلمان در تبیین نسبت علیت خدا با علیت غیر خدا با توجه به آیات قرآن میباشد. نظریه علیت، از سابقه‌ی دیرینه‌ای در مباحث کلامی و فلسفی برخوردار است، با این حال، رویکرد تطبیقی در این‌باره خصوصاً با استناد به کلام الهی، قرآن کریم، کمتر به چشم می‌خورد. رویکرد این پایان‌نامه در بررسی تطبیقی نظر دو تن از متکلمان و مفسران بزرگ شیعه و اهل سنت، می‌تواند به روشن‌شدن بهتر نظریه‌ی علیت و همگرایی بین نظرات متکلمان مسلمان بیانجامد. این پژوهش توصیفی- تحلیلی، که یه روش گرداوری کتابخانه‌ای با تتبع در مجلدات دو تفسیر «المیزان فی تفسیر القرآن» و «التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، به رشته‌ی تحریر درآمده‌است، به دست می‌آید که نظام فکری علامه طباطبایی نسبت به فخر رازی دارای وحدت رویه‌ی بهتری در توجیه آیات قرآن کریم در سه حوزه‌ی نسبت علیت خدا با علل مادی، انسان‌ها و علل مجرد، میباشد. در حوزه‌ی نسبت علیت خدا با علیت علل مادی، علامه طباطبایی، قرآن را تصدیق کننده‌ی درک انسان‌ها از علیت علل مادی می‌دانند، در عین حال این علیت را به تقدیر الهی منتسب می‌کنند ، درحالی که فخر رازی جسمانیات را در جسمانی بودن مثل یکدیگر می‌داند که امکان ندارد خاصیتی غیر از خاصیت دیگری داشته باشند. در حوزه نسبت علیت خدا با علیت انسان، نقطه‌ی اشتراک بین دو دیدگاه، بسیار کم می‌شود و تفاوت دیدگاه‌ها در مسئله حسن و قبح عقلی و شرعی و همچنین علل ناقصه، منجر به جبرگرایی فخر رازی و نظریه‌ي امر بین الامرین علامه طباطبایی می‌شود. در حوزه نسبت علیت خدا با علیت فرشتگان، نقطه‌ي اشتراک بسیار زیاد می‌شود تا حدی که تمام استدلال‌های فخر رازی در دو حوزه قبل زیر سؤال می‌رود و در وجوه اختلافی از بیان نظر صریح پرهیز می‌کند، درحالی که علامه طباطبایی در خصوص فرشتگان نیز طبق نظر علیت طولی و فقر ذاتی ملائکه، ایشان را واسطه‌هایی در علیت برمی‌شمارند که به امر تکوینی الهی، به تدبیر امور عالم می‌پردازند.
واژگان کلیدی : علیت، علیت خداوند، علیت غیر خدا، علیت در قرآن، علامه طباطبایی، فخر‌رازی