نام نویسنده : زكيه بيگم حسيني
سطح : سطح 3
رشته تحصیلی : کلام اسلامی
استاد راهنما : هادي وحداني فر
استاد مشاور : ابوالفضل كياشمشكي
تاریخ دفاع : 94/12/25
چکیده پایان نامه : حسن و قبح ذاتی و عقلی یکی از قواعد مهم و اساسی در علم کلام است که مورد توجه اندیشمندان اسلامی بوده است. اهمیت این قاعده به گونه ای است که نفی و اثبات آن در حوزه های مختلف علمی از جمله: کلامی، اصولی و فلسفی نتایج مهمی را به همراه داشته است. در پژوهش پیش رو بر پایه روش توصیفی- روشن شده است که این قاعده علاوه بر اینکه از لحاظ معنایی در میان اشاعره و عدلیه محل نزاع بوده، در دو مقام ثبوت و اثبات نیز دارای اختلافاتی می باشد. آنان از میان معانی چهارگانۀ حسن و قبح، سه معنا را عقلی دانسته و در معنای «مدح و ذم» و «ثواب و عقاب» اختلاف نموده اند. به گونه ای که اشاعره آن را شرعی و عدلیه، عقلی می دانند. با ذکر این مطلب می توان گفت که حسن و قبح در معنای روایی به معنای «نیکویی» و «ناپسندی» و یا هر چیز «خوب» یا «بدی» است که انسان به لحاظ عقلی و حسی نسبت به آن «گرایش» یا «تنفر» پیدا می¬کند، که در مصادیقی از جمله: «اعیان»، «افعال» و «اقوال» در مورد انسان و خداوند کاربرد دارد. از این رو آنچه مورد مدح و ذم عقل و ثواب و عقاب خداوند در دنیا و آخرت واقع گردد، از نظر روایات، در بر گیرنده ی معنای حسن و قبح عقلی می باشد. همچنین می توان گفت روایات «جبر و اختیار»، «قضا و قدر الهی»، «تکلیف بمالایطاق»، و «استحقاق ثواب و عقاب»، نمونه هایی از اثبات حسن و قبح عقلی هستند، زیرا به لحاظ عقلی خداوند، «عادل»، «حکیم» و «خیر محض» و «بی نیاز» است و ظلم و کذب در او راه ندارد و افعال او در نظام تکوین و تشریع، بیهوده و باطل نیست. از این رو نه تنها قبایح از سوی خداوند صادر نمی گردد و محال است، بلکه خداوند به ارتکاب آن امر نمی کند؛ زیرا قبح چنین افعالی در ذات آنان نهفته است و عقل آن را درک می نماید و آن را کاشف از حکم خدا می داند. بنابراین در پژوهش حاضر، ملاکات مختلفی در روایات از جمله: «ملائمت و منافرت با طبع»، «مفسده و مصلحت»، «سعادت و کمال» و «مدح و ذم و ثواب و عقاب» پیرامون این قاعده ی مهم به اثبات رسیده است. همچنین در روایات، از «فطرت»، «عقل» و «شرع» به عنوان ابزاری در جهت شناخت حسن و قبح ذاتی و عقلی یاد شده است.
واژگان کلیدی : حسن، قبح، ذاتی، عقلی، روایات.