ویژه نامه جهاد و دفاع مقدّس
هشت سال دفاع مقدس، آزمونی بزرگ برای اثبات قدرت ایمان، حقانیت و پایداری پیروز ملت ایران است. روزهای حساس و سرنوشت ساز دفاع مقدس، سرشار از حماسه آفرینی ها و سلحشوری های بهترین و دلاورترین فرزندان این امت است. دفاع مقدس یکی از مهم ترین مولفه های عینی است که مفهوم عینی - عملی مقاومت را شکل داده است. اگر چه سه دهه از اتمام جنگ تحمیلی عراق بر جمهوری اسلامی ایران گذشته است، اما ابعاد بسیاری از این پدیده هشت ساله همچنان نامکشوف باقی مانده است. نظام جمهوری اسلامی زمانی توانست قدرت غالب عراق صدام را از بین ببرد که «مقاومت» را به عنوان مدل عملی سیاست ورزی خود تعریف کرد. اگر چه سه دهه از اتمام جنگ تحمیلی عراق بر جمهوری اسلامی ایران گذشته است، اما ابعاد بسیاری از این پدیده هشت ساله همچنان نامکشوف باقی مانده است. اگر تمام جنگ تحمیلی در یک خرده گفتمان خلاصه شود، آن خرده گفتمان «مقاومت» است. هفته دفاع مقدس گرامی باد.
هفته دفاع مقدس
وقتی در تیرماه سال 1358 صدام حسین پس از برکناری حسن البکر رئیس جمهور عراق شد وی تحت تأثیر استکبار جهانی در همین سال به بهانه های واهی 84 بار مرزهای ایران اسلامی را مورد تعرّض قرار می دهد. در اوّلین تعرض، نیروهای بعثی عراق به دو دهکده در سردشت یورش برده و شش نفر را به قتل رساندند. پس از تسخیر لانه جاسوسی، در آبان ماه 1358 نیروهای عراقی پاسگاه های مرزی ایران در پیشگان، تلخاب و کانی شیخ را مورد حمله قرار دادند. هم چنین در تیرماه سال 1359 آشکار شد که دولت عراق مشوّق یک توطئه کودتای نظامی به رهبری شاپور بختیار بوده است. علاوه بر این دولت عراق به منظور وارد ساختن فشار بیشتر به ایران دست به اخراج دسته جمعی ایرانیان مقیم آن کشور زد. هم چنین بررسی ها نشان می دهد که در شش ماه اول سال 1359، نیروهای عراق حدود 552 بار به مرزهای مقدس جمهوری اسلامی تجاوز کردند. دولت عراق در 26 شهریورماه 1359، عهدنامه مرزی 1975 الجزایر را به طور یک جانبه لغو کرد و پنج روز بعد از آن، یعنی در 31 شهریورماه 1359، پس از کسب موافقت واشنگتن تهاجم گسترده ای را از طریق زمین و هوا و دریا به خاک مقدّس جمهوری اسلامی ایران آغاز نمود. در این روز صدام در مقابل دوربین های تلویزیونی جهان قرارداد 1975 را مغرورانه پاره کرد و با توطئه ای مشترک و از پیش برنامه ریزی شده به جنگ با ایران برخاست.
تاریخ دفاع مقدس
جنگ عراق علیه ایران 2887 روز به طول انجامید که طی آن هزار روز نبرد فعال صورت گرفت که 793 روز حمله از سوی نیروهای ایرانی و 207 روز از سوی ارتش متجاوز عراق بوده است. در طول جنگ شمار381 هزار و 680 نفر از نیروهای دشمن کشته یا زخمی شدند و 72 هزار نفر به اسارت نیروهای ایران در آمدند. در این 8 سال 371 فروند هواپیما و 82 فروند هلی کوپتر دشمن منهدم شد.1700دستگاه تانک و نفربر،480 قبضه توپ و سه هزار و 363 دستگاه خودرو نظامی به غنیمت ایران در آمد و 5758 دستگاه تانک و نفربر،532 قبضه توپ و 5152 دستگاه خودرو نظامی دشمن منهدم شد. جانفشانی نیروهای ایران سبب شد تا ذخایر ارزی عراق که در ابتدای جنگ حدود30 میلیارد دلار بود، پس از شکست آنها در عملیات آزاد سازی خرمشهر به صفر برسد و پس از پایان جنگ این کشور بیش از 70 میلیارد دلار بدهی داشته باشد.
ریشه های جنگ تحمیلی
در ایران به رغم خواست دولت بعثی و آمریکا، اولین دولت شیعی شکل گرفت. در واقع، جدی ترین ثمره تفکر احیاگری اسلام در طول یکصد سال اخیر بود و جدی ترین ضربه را هم به مجموعه تفکر غرب، در خاورمیانه زد. وقتی درخت انقلاب به ثمر نشست و این نهال سبز شد، نشان داد سرزمین وجودی جهان اسلام دارای استعداد دیگری است که این استعداد اگر فعلیت پیدا بکند، نتیجه اش چه عظمت ها و شکوفایی هایی برای امت اسلامی و چه مشکلات و موانعی بر سر طرح های استعماری و ظالمانه دولت های غربی ایجاد خواهد کرد. بنابراین بعد از اینکه دیکتاتوری در ایران، سرنگون شد، فشار بر نیروهای اسلامگرا در جهان اسلام و غرب شدت یافت. یعنی شما بعد از این، در مصر فشاری بر اسلامگرایان می بینید که در گذشته سابقه نداشت، در اردن، بحرین، عربستان و عراق نیز همین طور.
جنایت های جنگی صدام
یکی از صحنه های دردناک و در عین حال نمونه بارز نقض حقوق بشر از سوی رژیم بعثی عراق، حمله های مکرر به مناطق مسکونی ایران است که «جنگ شهر ها» نامیده شده است. پس از ناکامی نظامی، سیاسی و روانی در جبهه های جنگ، سردمداران این رژیم با هدف کسب امتیازات و تحمیل شرایط خود به کشاندن جنگ به شهر ها و مناطق مسکونی مبادرت ورزیدند. حمایت از غیرنظامیان در حملات مسلحانه، تفکیک اهداف نظامی از غیرنظامی و تلاش برای محدود ساختن صدمات ناشی از جنگ در مناطق غیرنظامی، اساس و مبنای تدوین مقررات و قوانین مربوط به حقوق جنگ است؛ اما دولت عراق به هیچ یک از هنجارهای بین المللی تن درنمی داد، حملات خود به شهر ها و مردم بی دفاع را افزایش داد. سازمان ها و نهادهای بین المللی نه تنها به محکوم کردن این نقض آشکار قوانین مبادرت نمی ورزیدند، بلکه با حمایت های پنهان و آشکار خود از رژیم بعث، زمینه را برای گسترش عملیات های غیرانسانی باز می گذاشتند.
سازمان ملل و جنگ تحمیلی
اثبات وجود دوگانگی در موضع سازمان ملل متحد طی دو جنگ خلیج فارس (جنگ عراق علیه ایران و جنگ عراق علیه کویت) چندان نیازی به ارائه دلیل ندارد. اما علت این دوگانگی چه بود؟ پاسخ های متعددی به این سئوال داده شده است؛ از جمله:
1- در جنگ عراق علیه ایران، بر خلاف حمله عراق به کویت تجاوزی صورت نگرفته است.
2- جنگ عراق علیه ایران، به رغم حمله عراق به کویت، از شدت عمل که شرط تحقق تجاوز است، برخوردار نبوده است.
3- منافع اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد، در جنگ عراق علیه ایران سیاست صبر و انتظار و در حمله عراق به کویت، استراتژی شدت عمل را به دنبال داشته است.
ویژگی های دفاع مقدس
هشت سال دفاع مقدس، حدیث ماندگار پایداری، دلاوری و فداکاری ملتی است که در راه دفاع از مکتب، انقلاب و میهن اسلامی خویش، قله های بلند رشادت و شهادت را درنوردید و دشمن را در رسیدن به اهداف خود ناکام گذاشت. تحمیل جنگ هشت ساله به ایران، دومین موج اتحاد و حرکت مردمانی را در پی داشت که برای آزاد زیستن، بهای بسیار پرداخته بودند و در این عرصه، با ایمانشان چنان به مبارزات خود بعد معنوی بخشیدند که از دل مرارت های بی شمار جنگ، ارزش هایی چون شرافت، ایمان، عشق، شجاعت، تدبیر و ایثار تبلور یافت. مرزهای جنوب و غرب کشور هر چند تا دیرزمانی به قربان گاه پاک ترین فرزندان این دیار بدل گشت، ولی ایمان و قدرت روح والای آنان، این خاک را به مکانی مقدس تبدیل کرد که تا امروز سایه حضورشان در آن جا موج می زند و خاک، عطر خود را از وجود آنان وام دارد.
دفاع مقدس در آینه آمار و ارقام
آمار تسلیحاتی و نیروی نظامی دو کشور در آخر جنگ بیانگر بخشی از این نابرابری تسلیحاتی و نیروی نظامی دو کشور است.
هواپیمای جنگی: موجودی ایران: 200 فروند؛ موجودی عراق: 610 فروند + 90 فروند هواپیمای آمریکایی و اروپایی که در ناوهای این کشورها در خلیج فارس بودند.
هلی کوپتر (بالگرد): موجودی ایران: 300 فروند؛ موجودی عراق: 325 فروند+تعدادی بالگرد که درناوهای کشورهای غربی درخلیج فارس بود.
تانک و خودروی زرهی: موجودی ایران: 1050 دستگاه؛ موجودی عراق: 6230 دستگاه.
توپخانه دور برد: موجودی ایران: 600 دستگاه؛ موجودی عراق: 3900 دستگاه.
نیروی نظامی: موجودی ایران: 655000 نفر؛ موجودی عراق: 800000 نفر.
ارزش ها در دفاع مقدس
واژه ی «ارزش»، از مصدر «ارزیدن» گرفته شده است. این لغت در کاربرد اصطلاحی، تعاریف متعددی دارد که نزدیک ترین آن ها چنین است: «ارزش عبارت است از بار معنایی خاصی که انسان به برخی اعمال، حالات و پدیده ها نسبت می دهد و برای آن ها در زندگی خود جایگاه و اهمیت ویژه ای قائل است» (جمشیدی، 1368، 391). انسان به موجب اخلاق و صفات خاصی انسان است و ارزش و شخصیت پیدا می کند. بروس کوئن در تعریف ارزش ها چنین می گوید: «ارزش ها، باورهای ریشه داری اند که گروه اجتماعی، هنگام پرسش درباره ی خوبی ها و بدی ها و کمال مطلوب به آن رجوع می کند» (کوئن، 1372، 73). امروزه جامعه شناسان برای ارزش های دفاع مقدس پنج ویژگی اصلی قائلند: عینیت یافتن، تاریخی بودن، معاصر بودن، تبلور در اقشار خاصی از مردم، حامل بار معرفتی خاص بودن
مقاومت و ایثار در دفاع مقدس
دفاع مقدس هشت ساله در مقابل دشمن بعثی تا دندان مسلح، درخشان ترین دوره دفاع از تمامیت ارضی و عزت مردم مسلمان این مرز و بوم، در طول 200 سال اخیر است. در این جنگ نابرابر، صدام با پشتوانه قدرت های جهانی غربی و شرقی و همچنین کشورهای عرب منطقه، به کشور اسلامی ایران حمله ور شد و براساس شرایط داخلی کشور و قدرت نظامی عراق و نیز در سایه حمایت های بی دریغِ نظامی کشورهای غرب و شرق و حمایت های مالی کشورهای عرب منطقه از نظام بعثی، همه تحلیل ها خبر از پیروزی قطعی ارتش بعثی در زمانی کوتاه می دادند. هنگامی که تاریخِ معاصر ایران و جنگ های عصر قاجار و پس از آن را بررسی می کنیم، همواره با شرمندگی و شکست تحقیرآمیز ایران، مواجه می شویم. بخش های وسیعی از سرزمین های طلایی ایران زمین در جنگ های 13 ساله ایران و روس و در دو قرارداد خفت بار و ننگین گلستان و ترکمانچای از میهن ما جدا شد و در جنگ دیگری هرات و افغانستان را از ایران گرفتند و در دوره پهلوی نیز بحرین از ایران جدا شد؛ اما در دوره هشت ساله دفاع مقدس، با وجود پشتیبانی های همه قدرت های جهان و کمک های کشورهای عربی، دشمن نتوانست حتی یک وجب از این سرزمین را جدا کند و در رسیدن به اهدافش ناکام ماند.
روحانیت در دفاع مقدس
نقش روحانیون را در دفاع مقدس می توان به چند دسته تقسیم کرد:
1- مشروع دانستن دفاع مقدس توسط امام (ره) و علما و مراجع تقلید از قبیل آیت الله العظمی گلپایگانی (ره)، آیت الله العظمی اراکی (ره)، و آیت الله العظمی بهاءالدینی.
2- تشویق مردم به حضور در جبهه و بسیج آن ها.
3- تأثیر بر فرماندهان جنگ.
4- شوق روحانیون به جهاد و عشق به جبهه و حضور آنان به عنوان رزمنده در خطوط نبرد. به عنوان مثال شهید حجت الاسلام عبدالله میثمی حتی حاضر نشد برای زیارت دو هفته ای خانه خدا، جبهه را ترک کند و می گفت: ما در این جبهه ها اجر زیارت خانه خدا را هم می بریم.
5- تلطیف روحیه رزمندگان با تقویت ایمان و توکل بر خدا، توسل به اهل بیت، پاسخ به مسائل شرعی مربوط به جبهه و جهاد و مسائل عمومی رزمندگان.
6- آفرینش حماسه ها با حضور خود در خطوط مقدم جبهه ها، تقویت روحیه رزمی، شجاعت، شهادت طلبی و ایثار.
زن در دفاع مقدس
کیفیت حضور زنان به دو شکل، مستقیم و غیرمستقیم، در این دوران خلاصه می گردد. در شکل مستقیم، گرچه زنان از حضور در صحنه و خط مقدم معاف بودند ولی با شروع جنگ شهرها و حملات موشکی، حالت تدافعی همگان خصوصاً زن ها بیش تر گردید، چون در این رزم بی امان از سوی ارتش عراق مورد حمله ی موشکی واقع شده بودند. حتی در اوایل جنگ، این زنان شیردل خرمشهر و سوسنگرد و هویزه بودند که در هجوم ناجوانمردانه ی دشمن در کنار مردان خود قدم به قدم با بعثی ها درگیر شدند و در عقب راندن دشمن از جان خویش هم مایه نهادند. در شکل غیرمستقیم، زنان حکایت 70 مَن مثنوی دارند که چگونه با کارهای خدماتی و پشتیبانی خود در عقبه، موجبات دلگرمی رزمندگان را فراهم نمودند.
دفاع مقدس در سیره و کلام امام و رهبری
صدام گمان می کرد که با یک مملکت آشفته که منزوی شده است و همه دولت ها پشت به او کرده اند یا او را در فشار اقتصادی گذاشته اند طرف شده است و ما نه قوای نظامی داریم و نه انتظامی داریم و نه ساز و برگ جهاد و جنگ.او همچو گمان کرد و گمان می کرد با چند ساعت تهران را هم فتح خواهد کرد.او غافل از خدا بود. جنگ ما دفاع است هجوم نیست و جنگ دفاعی از تکلیف های شرعی و وجدانی و نفسانی همه است. و ما ایستاده ایم در مقابل دفاع از کشور خودمان و دفاع از اسلام عزیز در مقابل هر مهاجم. مهاجم می خواهد ابر قدرت باشد، می خواهد قدرت کم، فرقی در نظر ما نیست.ما واجب است برایمان دفاع کنیم از نوامیس اسلام و نوامیس خودمان و دفاع کنیم از کشور اسلامی خودمان و تا مادامی که در حال دفاع هستیم، با هر قدرتی که بخواهد هجمه بکند بر ما، مقابله می کنیم و هیچ هراس نداریم. جنگ یک مسأله ای بود که انسان خیال می کرد که یک هائله ای است برای ما و یک مسأله ای است بسیار مهم لکن معلوم شد که منافعش بیشتر از ضررهایش بود، آن انسجامی که در اثر جنگ، بین همه قشرها پیدا شد و آن معنای روحانی و معنوی ای که در خود سربازان عزیز از ارتش و ژاندارمری و سپاه پاسداران به نمایش گذاشته شد و آن روح تعاونی که در همه ملت از زن و مرد در سرتاسر کشور تحقق پیدا کرد، به دنیا فهماند که این مسأله ای که در ایران است با همه مسائل جداست.اینجا از باب اینکه اصل نهضت را خود ملت کرد و به ثمر رساندنش هم به دست خود ملت شد، چیزهائی که بر ضد این نهضت و بر ضد این انقلاب است، باز به دست خود ملت از سر راه برداشته می شود و انشاء الله این هم به زودی حل خواهد شد.
تبلیغ و ترویج فرهنگ دفاع مقدس
میزان ماندگاری حماسه ها بر لوح تاریخ و اشاعه فرهنگ آن حماسه ها به نسل های آتی درگرو تلاشی است که بازماندگان و شاهدان صحنه های حوادث آن حماسه ها برای ترسیم آن انجام می دهند و شرح حماسه ها را به زبان قلم، بیان و هنر برای آیندگان باز می گویند، این بازگویی و تشریح حوادث حماسه ها در دل خود حداقل 3 مزیت شاخص و عمده را داراست:
اول اینکه: نسل ها را با حماسه ها و حوادث زمانشان به هم پیوند می دهد.
دوم اینکه: از تکرار تجربیات همدیگر بی نیاز می سازد.
و سوم اینکه: بار تکالیفی را که از نسل پیش برجای مانده و راهی که هنوز به تمام طی نشده است را به نسل بعد از آن باز می تمایاند. مشهور است که می گویند هر حماسه ای از دو جزء یا دو مرحله مهم تشکیل یافته است. جزء اول حماسه سازی است که در میدان مبارزه حاصل می شود، جزء دوم و مهم تر پیام رسانی حماسه هاست که این وظیفه اخیر بر عهده گروهی است که در حین حماسه ها و بخصوص پس از پایان مرحله اول و برای برآورده کردن سه هدف فوق الذکر بعد از هر حماسه ای سلاح عوض می کنند و در حالی که جامعه میل آن دارد تا خود را از فضای حوادث گذشته دور سازد. ساز و کاری جدید و جدی را سامان می دهند. تا بتوانند راه نیمه تمام شهیدان حماسه ها را به سر منزل مقصود برسانند.
معرفی کتاب
آسمان فکه: سید حسین تاج زاده،تهران،حوزه هنری سازمان تبلیغات اسـلامی.1375(چاپ اول).«آسمان فکه»خاطرات رزمنده از دوران اسارت وی در عراق تا زمان پذیرش ناخواسته قطعنامه 598 و سپس آزادی اسراست.
آنچه اتفاق افتاد: مرتضی سرهنگی،تهران،سوره مهر. افرادی که علاقه مندند به دفاع مقدس از زاویه نگاه نیروهای عراقی بنگرند حتما باید این کتاب را بخوانند.«آنچه اتـفاق افـتاد»مجموعه خاطره های ده نفر از سرهنگ ها،فرماندهان و سربازی های عراقی است.آن چه موضوع این کتاب را جالب تر کرده است اشاره به جنایت های فرماندهان عراقی در دوران جنگ تحمیلی و مخالفت های برخی دیگر از فرماندهان و سربازی های عراقی با آن هاست.
آن روزها: حسین بذرافکن،تهران،بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفـاع مقدس،1389.
کتاب حاضر دربرگیرنده هفت داستان کوتاه با موضوع دفاع مقدس است که به شکلی روان و شیوا به نگارش درآمدهاست.
اردوگاه عنبر: سرهنگ علیرضا پور بزرگ،وافی،تهران،مرکز اسناد انقلاب اسلامی تهران.اسرایی که در اردوگاه های رژیم بعثی عراق در بدترین شرایط روحـی و جـسمی قرار داشتند نه تنها روحـیه دینی و مـلی خود را از دست ندادند،بلکه این موقعیت بحرانی را به فرصتی برای ساختن شخصیت خود تبدیل نمودند.تحمل و صبر آزادگان سرافراز هوانیروز در برابر شکنجه ها و بازجویی های بـعثی،روابط دوسـتانه اسـرا با یکدیگر در اردوگاه،روابط آن ها با بعثی ها و همچنین واکـنش آنـ ها در برابر اخبار داخلی ایران،از بخش های خواندنی این کتاب به شمار می آیند.