نشست مجازی علمی-پژوهشی بررسی تجربی تحول بعد عاطفی ایمان در دورۀ کودکی و نوجوانی
حجت الاسلام و المسلمین مجتبی دکتر حیدری:
ایمان به خدا از مهم ترین موضوعاتی است که بشر از گذشته های دور تاکنون با آن روبرو بوده و به توضیح و تفسیر آن از زوایای گوناگون پرداخته است
به گزارش روابط عمومی موسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه(خواهران) به مناسبت هفته پژوهش در راستای مبحث ایمان پژوهی، مطابق با قطب فکری- فرهنگی تعمیق باورهای دینی، نشست مجازی علمی-پژوهشی با موضوع: « بررسی تجربی تحول بعد عاطفی ایمان در دورۀ کودکی و نوجوانی » به همت معاونت پژوهش و با همکاری گروه فلسفه و کلام اسلامی این موسسه برگزار شد.
در این نشست حجت الاسلام و المسلمین مجتبی حیدری استاد حوزه ضمن تعریف ایمان از منظر علامه طباطبایی(ره) و شهید مطهری اظهار داشت: ایمان به خدا از مهم ترین موضوعاتی است که بشر از گذشته های دور تاکنون با آن روبرو بوده و به توضیح و تفسیر آن از زوایای گوناگون پرداخته است.
وی افزود: در تعریف ایمان، بسیاری از صاحب نظران علم کلام و تفسیر، به بیان دیدگاه خود درباره مفهوم «ایمان» پرداخته اند. در این میان، علامه طباطبائی معتقد است که ایمان، علم به چیزی است، همراه با سکون و اطمینان به آن و گره خوردن قلب بر مدلول آن. ایمان به چیزی، با مجرد علم به آن چیز حاصل نمی شود.
این استاد حوزه ضمن استناد به آیه ( وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ (نمل: 14) و با آنكه دلهايشان بدان يقين داشت، از روى ظلم و تكبر آن را انكار كردند. پس ببين فرجام فسادگران چگونه بود)؛ تصریح کرد: آیات قرآن دلالت بر این دارد که ایمان همسان علم نیست و اینکه علم به خدا می تواند با ارتداد، کفر، انکار و گمراهی جمع شود.
حجت الاسلام والمسلمین مجتبی حیدری گفت: از نظر علامه، علم به چیزی و جزم به اینکه آن چیز حق است، در حصول و اتصاف به ایمان کفایت نمی کند، بلکه افزون بر آن، گره خوردن قلب بر مدلول آن، به گونه‌ای که عمل را فی الجمله در پی داشته باشد نیز ضروری است.
وی افزود: شهید مطهری حقیقت ایمان را تصدیق یا تسلیم قلبی می داند. به نظر وی، حقیقت ایمان، تسلیم قلب است. تسلیم زبان یا فکر و عقل اگر با تسلیم قلب توأم نباشد، ایمان نیست. تسليم قلب مساوی است با تسلیم سراسر وجود انسان و نفی هرگونه جحود و عناد. به گفته شهید مطهری، ایمان به هر چیزی عبارت است از: تسلیم و تصديق به واقعیت آن چیز، آن گونه که هست. پس، ایمان مرکب از سه جزء است: یکی درک و تشخیص و شناخت آن چیز، آنچنان که هست. دوم، تسلیم در برابر واقعیت آن متناسب با واقعیتش. سوم، عشق و محبت به آن چیز.
در ادامه حجت الاسلام و المسلمین مجتبی حیدری به مولفه‌های ایمان اشاره کرد و اظهار داشت: ایمان دارای سه مؤلفه است: 1. علم و شناخت ۲. عاطفه و محبت، 3. تسليم، التزام و پذیرش. وجود هر سه مؤلفه در تحقق ایمان به خدا امری ضروری می باشد. در این میان، حوزه عاطفی، با علاقه، انگیزش، نگرش، قدردانی، و ارزش گذاری سر و کار دارد و به احساس درونی انسان نسبت به یک چیز مربوط می شود.
وی در خصوص تعاریف متعدد عاطفه افزود: هر چند تعاریف متعددی از عاطفه ارائه شده است، اما منظور ما از عاطفه در اینجا، كل طیف احساسات اعم از ترس، شادی، احترام، محبت، تنفر و ... می باشد. از این رو، عاطفه به عنوان یکی از مؤلفه های ایمان به خدا، عبارت است از: احساس درونی مؤمنان نسبت به خداوند و نیز احساس درونی آنان که برخاسته از ایمانشان است.
استاد حوزه با اشاره به آیه إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ(انفال: 2)؛ مؤمنان همان كسانى اند كه چون خدا ياد شود دلهايشان بترسد؛ گفت: آیات متعددی از قرآن کریم بر وجود مؤلفه عاطفی در ایمان دلالت می کنند. در این آیات، از یک سو ایمان همراه و همگام با سکون، آرامش، تسلیم، اطمینان و ... بیان می شود و از سوی دیگر، این آیات برخی حالات عاطفی و هیجانی را بیان می کنند که مؤمنان از خود بروز می دهند یا از آنها انتظار می رود که در خود متجلی سازند. مانند ترس از خدا، خشیت، محبت، خشوع و ....
وی گفت: تحقیقاتی که در زمینه مراحل تحول مفهوم «دعا» انجام شده، به ما کمک می کند تا درک بهتری از عاطفه ایمانی به عنوان یک مؤلفۀ ایمان به خدا داشته باشیم. مطابق تحقیقات گلدمن ، الکایند و وولى، درباره مراحل درک مفهوم دعا، نشان می دهد کودکان در سن ۹ تا ۱۲ سالگی است که به تدریج، دعا را به عنوان گفت و گوی با پروردگار و راه تقرب جستن به خدا مطرح می کنند.
استاد حوزه در ادامه بحث، به تفاوتهای تجربه احساس ایمانی در دوره نوجوانی با دوره کودکی اشاره کرد و افزود: فرایندهای شناختی، عوامل اجتماعی و فرایند هویت یابی در این دوره، نه تنها زمینه درک و توجه به احساسات ایمانی و میل به پاسخ دهی را فراهم می کند، بلکه نوجوان را قادر می سازد تا اولا، تمایلات و احساسات خود را با دیگر تمایلات و احساسات مقایسه و ارزش گذاری نماید. ثانيا، خود را نسبت به آنها متعهد سازد و وفاداری خود را به آنها اعلام نماید. ثالثا، تحقق شخصیت خود و فلسفه ای را برای زندگی در نظر بگیرد. بنابر این، برای نوجوانی که به دنبال هویت یابی است و خداوند در زندگی او حضور چشمگیری دارد، می تواند میل به ارتباط با خدا و تجربه احساس ایمانی به یک عطش و جست و جوی جدی تبدیل شود.
حجت الاسلام و المسلمین مجتبی حیدری در ادامه نشست، نتایج بررسی‌های تجربی و میدانی بُعد عاطفی ایمان به خدا در کودکان و نوجوانان را مورد توجه قرار داد و اظهار داشت: آنچه تاکنون بیان شد، نگاهی عمدتا نظری و بر اساس اصول و قواعد روان شناختی، به تحول مؤلفه عاطفی ایمان است که لازم است به صورت تجربی و میدانی مورد آزمون قرار گیرد. علاوه بر این، همان گونه که در بسیاری از تحقیقات دینی در دهه های اخیر مورد توجه قرار گرفته است،
وی در خصوص تفاوت دینداری در دو جنس دختر وپسرگفت: دینداری در دو جنس دختر و پسر متفاوت است. تحقیقات متعدد در مناطق مختلف جهان، نتایج مختلفی به بار آورده است. برخی پژوهش‌ها، مؤيد وجود تفاوت در سطح و چگونگی دینداری و گرایش زنان و مردان به سوی خدا است. در حالی که برخی دیگر از یافته ها، این مطلب را تأیید نکرده و تفاوت در این زمینه را نشان نمی دهند.
وی افزود: با توجه به تفاوت های عمده ای که در ساختار، احکام و آموزش و حتی اجرا و آغاز شکل گیری و مفاهیم و انجام تکالیف دین اسلام، بین دو جنس وجود دارد، مسئله تحول محتوا و مراحل تحول مؤلفه عاطفی ایمان به خدا در دو جنس نیز یکی از زمینه های عمدۀ پژوهش در این مورد محسوب می شود.
استاد حوزه در ادامه به پژوهش میدانی خود که با هدف بررسی مراحل تحول مولفه عاطفی ایمان به خدا در کودکان و نوجوانان، با روش مقطعی انجام شده، اشاره نمود و بیان کرد: تعداد ۱۹۸ دانش آموز دختر و پسر ۷ الی ۱۷ ساله شهر قم، به صورت تصادفی طبقه‌ای انتخاب شدند. داده های پژوهش بر پایه روش بالینی و از طریق مصاحبه انفرادی نیمه ساخت یافته گردآوری و توسط پنج کارشناس نمره گذاری شدند. داده ها با روش تحلیل واریانس مورد بررسی قرار گرفتند.
حجت الاسلام والمسلمین مجتبی حیدری در پایان این نشست مجازی علمی – پژوهشی اظهار داشت: نتایج نشان می دهد که با افزایش سن، سطح عاطفه ایمانی نیز افزایش و دگرگونی می شود. همچنین بر پایه نتایج به دست آمده، روند تحول مولفه عاطفی ایمان به خدا در کودکان و نوجوانان دارای چهار مرحله است: احساس خدا، به عنوان موجودی مهربان؛ درد دل کردن با خدا؛ داشتن رابطه نزدیک و صمیمانه با خدا؛ داشتن حس شکرگزاری یا شرمندگی در مقابل خدا. همچنین، مقایسه نمرات دختران و پسران بیانگر تفاوت معنادار دو جنس در این مولفه، و بالاتر بودن نمره دختران نسبت به پسران است.