نام نویسنده : طاهره حسن‌زاده خیاط
موضوع : تاریخ قرآن و تفسیر
مقطع تحصیلی: سطح 4 – تفسیر تطبیقی – موسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه خواهران
ناشر : قلم خانه
سال نشر : 1399
خلاصه کتاب : قرآن مجید، کتاب راهنمای جاودانه، تنها کتاب آسمانی است که طبق آیۀ (إنّا نحن نزّلنا الذّکر و إنّا له لحافظون) (حجر: 19) از هرگونه تحریف مصون مانده، و رستگاری انسان را در دو جهان تضمین می‌کند. بر اساس حدیث شریف نبوی باید به این حبل‌المتین تمسک جست. قرآن، قابل اعتمادترین منبع، برای دستیابی به معارف و آموزه‌های وحیانی است و انسان‌ها را به استوارترین روش زندگی هدایت می‌کند؛ آنان را که در پی رضای الهی باشند، به «صراط مستقیم» رهنمون شده، از تاریکی‌ها نجات داده و به جهانی سراسر نورانیت وارد می‌سازد. رسول اکرم6 ایجاد تغییر و تحول در آن جامعۀ جاهلی را به وسیلۀ قرآن آغاز کرد و به انجام رسانید. آن حضرت همواره آیات قرآن را بر مردم می‌خواند و تفسیر آن را به فراخور حال مخاطبان بیان می‌فرمود. این سیره همواره ادامه یافته و مولی الموحدین حضرت علی و سایر ائمه اطهار نیز برای ارشاد و هدایت مردم به شرح و تفسیر آیات قرآن متمسک شدند؛ دانشمندان اسلامی نیز همواره تمام توان و استعداد خویش را برای تبیین و تفسیر این کتاب عظیم صرف نموده‌اند. در طول تاریخ هر کدام از مفسران با توجه به علایق و تخصص خود به سراغ تفسیر رفته‌اند؛ ارباب ادب و اصحاب بلاغت، از بُعد ادبی دقائق و ظرائف کلمات و الفاظ نورانی قرآن را، مورد بحث قرار داده و به «تدبر» و تبیین ارتباط محکم مفاهیم و انسجام متقن مضامین و هماهنگی زیبای معانی و اثبات «عدم اختلاف» در کلام الله مجید پرداخته‌اند. متکلمان و حکمای اسلام نیز، با زبان برهان، روش تعقلی و مبانی و قواعد فلسفی را به خدمت تفسیر قرآن کریم درآوردند. برخی نیز برای دور ماندن از ورطۀ تفسیر به رأی، به تفسیر مأثور روی آورده‌اند. عارفان در کشف حقایق قرآنی و معارف عمیق الهی، برای تفسیر و فهم قرآن از «معرفت شهودی» استمداد کرده و در حوزۀ «عرفان» به کندوکاو حقایق قرآن پرداخته‌اند؛ فقها (به ویژه در عصر غیبت) در اجتهاد و استنباط احکام از این دریای بیکران بهره‌مند شده‌اند. برخی نیز با توجه به ویژگی هدایتی- تربیتی قرآن، برای ترویج مباحث تربیتی و هدایتی قرآن دست به دامن قرآن عظیم شده‌اند. برخی به «تفسیر علمی» پرداخته‌اند. برخی نیز به سیر نزول آیات توجه کرده و با الگوگیری از نزول تدریجی و نقش آن در ایجاد تحول در جامعۀ جاهلی، به «تفسیر تنزیلی» و گسترش و ترویج آن در جامعه توجه کرده‌اند. البته مفسرانی هم بوده‌اند که به طور اجتهادی و هم‌چنین جامع به تفسیر قرآن کریم پرداخته‌اند. خلاصه، در طول «تاریخ تفسیر»، همه و همه، به قدر «طاقت بشری» برای فهم «مراد و مقصود الهی» و حقایق قرآن در این دریای عمیق و بی‌پایان به غواصی پرداخته و هر کدام به قدر ظرفیتش از این گنجینۀ الهی توشه برداشته‌اند. در کتاب بازخوانی یکصد تفسیر از مفسران فریقین، چینش تفاسیر بر اساس قرن‌ها تدوین شده است و در اول هر قرن اوضاع اجتماعی و سیاسی آن قرن آورده شده است. صد تفسیر از تفاسیر شیعه و اهل‌سنت انتخاب شده و با جدا کردن حیطۀ شرح حال مفسر و ویژگی‌های تفسیر و آوردن ویژگی‌ها در جدول، سعی بر اختصارگویی و اجتناب از اطالۀ کلام بوده است. آوردن عکس تفاسیر و مفسرین نیز در راستای آشنا کردن بیش‌تر مخاطب با آثار تفسیری بوده است. تدوین کتاب‌های تاریخ تفسیر، هرچند بی‌سابقه نیست، ولی در کتاب‌هایی که در این زمینه نگارش یافته، تهیۀ جداولی با این گستردگی و نیز آوردن عکس تفاسیر و مفسران، وجود نداشته است. در چینش، تفاسیر شیعه و سپس تفاسیر اهل‌سنت ذکر شده است.