نام نویسنده : زینب بهجتپور
موضوع : علوم قرآن
مقطع تحصیلی: سطح 4 – تفسیر تطبیقی – موسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه خواهران
ناشر : موسسه بوستان کتاب
سال نشر : 1398
خلاصه کتاب : خدای متعال در قرآن حداقل با دو گروه از مخاطبان سخن گفته است. گروه اول کسانی هستند که خطابات مستقیم قرآن متوجه آنها بوده و تغییر و تحول ایشان هدف اولیه نزول کلامالله بوده است. این گروه مکیان و مدنیان معاصر نزول قرآن بودند. گروه دوم کسانی هستند که بعد از آنها آمده و نقشهایی مشابه گروه اول بازی کرده و به طور طبیعی مشمول احکام آنان شدهاند. نزول قرآن به «ایاک اعنی و اسمعی یا جارۀ» اشاره به این دو گروه است. ترتیب نازل شده بهترین و بیشترین اثر را بر گروه مخاطبان اول ساکن در مکه و مدینه داشته است؛ چرا که نزول هر بخش از آن، با توجه به وضعیت، نیاز و مواضع مثبت و منفی آنها صورت میگرفت. اسماء و صفاتی که قرآن به خود نسبت میدهد، بسته به عوامل مختلف، مانند نوع و سطح مخاطبان اول و اینکه آنان در چه مرحلهای از سیر تحول و هدایت هستند، متنوع است. سرایت احکام این گروه به مخاطبان دوم با استفاده از قاعده جری و تطبیق و تفکیک ویژگیهای مشترک انسانها از ویژگیهای عربی معاصران نزول صورت میگیرد. قرآن در آغاز نزول، با شبههافکنی مشرکان برای ایجاد تردید درباره حقانیت کلامالله مواجه شده است. در برابر این رویکرد، از جایگاه آسمانی قرآن و نزول آن به اراده خدا و به واسطه جبرئیل با کاربست صفات متناسب با این وضعیت دفاع شده است. در این مسیر بر اوصافی که حاکی از تناسب و توافق این کلام، با فطرت و مواجید درونی افراد است، سخن گفته میشود. عناوینی مانند قول فصل، فرقان و کتاب در خطاب به مؤمنان در این دوره، بر مراحل رشد آگاهی و تلقی درست این گروه از قرآن توجه میدهد. از دیگر سو تا زمانی که وحی نازل شده بر حضرت رسول، هویت جمعی به خود نگرفته است، از واژه حدیث و قول برای اشاره به آن استفاده شده و یادکرد از کلامالله با نامهای قرآن و کتاب به آینده موکول شده است. کاربرد برخی صفات مانند ذکر، حدیث و قول در سور مدنی کاهش چشمگیری یافته و در برابر، کثرت استفاده از نام کتاب و آیات الهی در خطاب به مؤمنان را شاهد هستیم. حکمت این گسترش را باید در جامعهسازی قرآن و نظام بخشی به هویت جمعی مؤمنان در مدینه جویا شد. در این دوره نام کتاب که به احکام و قوانین الهی اشاره دارد و غالباً در خطاب به مؤمنان به کار گرفته میشود، با هدف ساماندهی جامعه ایمانی تناسب کامل دارد. در مرحله پایش و مراقبت نیز که احتمال ارتداد یا انحراف اهل ایمان وجود دارد، از اسماء و اوصاف مناسب این مرحله استفاده شده است.