نام نویسنده : شیرین سعیدی

سطح تحصیلی : سطح 4

رشته تحصیلی : تفسیر تطبیقی

استاد راهنما : احسان ابراهیمی

استاد مشاور : ابوطالب علی نژاد

تاریخ دفاع : 1402/6/5

چکیده رساله : قرآن، کتابی جامع و منبع شناخت اسلام است و سخنان اهل‌بيت‌(علیهم‌السلام) نیز دومين مصدر شناخت این دین آسمانی است، به ویژه روايات تفسيري ايشان که تفاسير روایي را پدید آورد ؛ امّا تفاسیر روایی فریقین، فقط متن روایات را ارائه می‌دهند یا تبیین اندکی از روایات (نه سند) دارند، در صورتی که نيازمند پژوهش دقیق در دو حوزه سند و دلالت هستند. مسئله اصلی در اين رساله، تحلیل روایات فریقین در تفسیر سوره «فتح» با تمرکز بر اختلافات اساسی با روش گردآوری کتابخانه‌اي و شیوه پردازش توصیفی – تحليلي است. یافته‌های تحقیق در فصل مباحث خداشناسی نشان می‌دهد که با توجه به روایات شیعی که عمدتاً صحیح و معتبر هستند، مراد از سکینه در آیه 4 سوره، ایمان قلبی است که سبب آرامش انسان می‌شود و معنای رحمت در احادیث اهل‌تسنن که به لحاظ سندی معتبرند، همسو با روایات شیعی است، زیرا مقتضای آن، ازدیاد ایمان است.همچنین طبق روایات فریقین، ذومراتب بودن ایمان، با نزول هر فریضه جدید یا انجام دادن عمل صالح، محقق می‌شود. در انتساب دست به خدا در آیه 10، روایات شیعی که صحیح و معتبر هستند، بیش‌تر معنای قدرت و نصرت الهی را بیان کرده و احادیث اهل‌تسنن نیز، ناظر به تفسیر ید و چرایی انتساب به خدا نیستند. در تفسیر آیه 27، روایات شیعی که صحیح و معتبرند، در باره حقیقت مشیّت و اراده و گستره و قلمرو آن بیان شده و احادیث اهل‌تسنن مستقیم به آیه اشاره ندارند و گزارش‌های عمومی آن‌ها، ناظر به اصل مشیت و گستره آن در امور خوب و بد است. یافته‌های تحقیق در فصل مباحث راهنماشناسی نیز نشان می‌دهد که در آیه 2 سوره، روایات شیعی که هرچند به لحاظ سندی ضعیف هستند، در محتوای خود، گناهکار بودن پیامبر(ص) را به نفی می‌کند و مراد از ذنب را، گناه‌کار بودن در پندار کافران می‌داند. از اهل‌تسنن نیز روایتی مبنی بر گناهکار بودن آن حضرت وارد نشده، هرچند آنان با استناد به ظاهر آیه، معتقدند که ایشان مرتکب گناهان صغیره می‌شود. همچنین طبق روایات شیعه که گاهی صحیح و زمانی ضعیف هستند، «کلمه التقوی» در آیه 26 بر اهل بیت(ع) تطبیق می‌شود و روایات اهل‌تسنن که به لحاظ سندی معتبرند، آن را به «لا اله الا الله» معنا کرده‌اند که البته ایمان به نبوت و ولایت نیز هماهنگ با روح ایمان و توحید است. در تفسیر آیه 16 سوره، هیچ روایتی از فریقین، دالّ بر خلافت ابوبکر یا عمر نیست و چنین تفسیری از سوی اهل‌تسنن، ادعای بی‌دلیل است، چنان‌که در تفسیر آیه 18 نیز هیچ روایت تفسیری از فریقین بر عدالت صحابه دلالت ندارد و نمی‌توان مستند به آیه فوق یا روایات تفسیری ذیل آن، چنین برداشتی کرد. با توجه به این یافته‌ها و فرآوردهای تحقیق، در بیان دستاورد کلان این پژوهش می‌توان گفت: در بخش خداشناسی و توحید، اختلافات اساسی فریقین، ظاهری و قابل جمع است و عمده مباحث اختلافی، حول مباحث راهنماشناسی، به ویژه عصمت پیامبراکرم(ص)، مصداقیت امیرمؤمنان(ع) برای «کلمه تقوا» و نیز دلالت آیات پایانی بر خلافت خلفای صدر اسلام است.

واژگان کلیدی : تفسیر روایی تطبیقی؛ سوره فتح؛ مراتب ایمان؛ ید خدا؛ مشیت الاهی؛ عصمت پیامبر(ص)؛ کلمه التقوی؛ خلافت ابوبکر و عمر؛ بیعت شجره؛ عدالت صحابه.