نام نویسنده : شیما رضایی

سطح تحصیلی : سطح 3

رشته تحصیلی : تفسیر و علوم قرآن

استاد راهنما : عبدالكريم بهجت پور

تاریخ دفاع : 99/4/10

چکیده پایان نامه : قرآن کتابی جهان شمول و برای همه زمان ها و مکان ها است. خدای متعال گروه های مختلف انسان ها را مورد خطاب قرار داده است و حداقل با دو گروه از مخاطبان سخن گفته است. گروه اول مکیان و مدنیان معاصر نزول بوده اند که خطاب های مستقیم قرآن متوجه آن ها و تغییر و تحولشان، هدف اولیه نزول کلام خداوند بوده است. گروه دوم مردمی که پس از آن ها آمده اند و نقش هایی مانند گروه اول بازی کرده اند و احکام الهی شامل آنان می شود. ترتیب نازل شده اثربخشی فراوانی بر مخاطبان اول ساکن در مکه و مدینه داشته است. چرا که نزول هر بخش از آیات متناسب با شرایط، وضعیت، نیاز و مواضع مثبت و منفی آن-ها بوده است. در زمان پس از نزول با توجه به قاعده جری و تطبیق می توان خطابات و آموزه های قرآن را به تمام زمانه ها تسری داد. انسان ها فطرتی پاک و ویژگی های مشترک دارند، که جدای از خصوصیات مردم معاصر نزول، در نظر گرفته می شوند و مورد خطاب کلام خداوند و هدایت الهی قرار می گیرند. این پژوهش بر اساس سبک ترتیب نزول انجام شده است. برپایه نظریه پرداز این سبک، سیر نزول قرآن را می توان به 4 مرحله تحولی ـ متناسب با چهار مرحله گفته شده برای رشد جامعه پیروان پیامبر اکرم در آیه 29 سوره فتح ـ تقسیم کرد که خداوند متعال با توجه به مخاطبان آن مرحله آموزه های خاصی بیان نموده است. در امر باور به رازقیت الهی، خداوند در مرحله اول تحول، به رازقیت و ربوبیت خود اشاره می کند تا تفکر انسان ها را تصحیح نماید و خود را رازق تمام موجودات و بی نیاز از غیر عنوان می نماید و به انسان ها اطمینان می دهد او قادر و روزی دهنده همه است و کلید آسمان ها و زمین به دست او می باشد. سپس به انواع رزق الهی اشاره می کند که شامل رزق دنیوی و اخروی می شود. رزق دنیوی شامل همه انسان های مومن و کافر است. متاع قلیل دنیا فانی و زودگذر است و عطای کم و زیاد آن بر اساس حکمت الهی می باشد. رزق بهتر و جاوید، رزق اخروی است که مختص مومنین است. مومنین که تا این مرحله نزول، ایمان و باور به رازقیت در دلشان جوانه زده است، در مرحله دوم تحول باور به رازقیت در قلبشان تثبیت می شود. خداوند با تعابیر مختلف، قلب مومنین را تقویت و ارزش های دینی را تثبیت می نماید و به تفکیک جبهه مومنان از کفار می پردازد. دراین دوره گفتمان دینی رزاقیت الهی را با مومنان تکمیل و تثبیت می کند، اما رویکرد اصلی جدا سازی دو جبهه مومن از کافر در این باره است؛ رفتار های نادرست جامعه کافر و مشرک را در موضوع رزاقیت را رد می کند و مومنین را سفارش به دوری از رفتار ناصحیح آنان می نماید. از سرنوشت تلخ و دردناک و عذاب کفار یاد می کند و چشم اندازی از عاقبت نیک مومنین را برایشان ترسیم می نماید تا قلوب مومنین بر ایمان و تصدیق حق در باره این عنصر معرفتی اسلام ثابت و قرار گیرد. در مرحله سوم تحول به هنجارسازی باور به رزاقیت پرداخته می شود. درقلب مومنین تا این مرحله باور به رازقیت تثبیت شده است و رزق را از آن خدا می دانند خداوند که تا کنون ایشان را به انفاق و زکات در پرتو توجه به رزاقیت خدا تشویق کرده ، در این مرحله به انفاقات مالی دستور وجوبی می دهد و به اجمال محدوده هایی زمانی و کمی، و موضوعاتی چون جهاد مالی را بخشی از هویت دینی متقین و مخبتین قرار می دهد. این اقدامات برون داد اعتقاد به رازقیت الهی هستند. دراین مرحله کیفیت های اخلاقی و چگونگی انفاق پسندیده بیان می شود: باید به دور از بخل و ریا و خالصانه برای رضای الهی باشد و به حد اعتدال صورت گیرد. در مرحله چهارم چالش های مومنان، برای حفظ این اعتقاد، آسیب شناسی شده و از تبعیت و فریب گفته-های مشرکین و منافقین که برای ترک انفاقات تلاش می کردند: ( وَ يَنْهَوْنَ‏ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ يَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ » توبه 114/ 67) نهی می شوند. آنها را به داشتن تقوا و پایبندی بر میثاق الهی امر می شود و از شکست پیمان الهی در انفاق به شدت نهی می کند.

واژگان کلیدی : قرآن، رزق، رازق، ترتیب نزول، نهادینه سازی