نام نویسنده : فاطمه تواني
سطح : سطح 3
رشته تحصیلی : کلام اسلامی
استاد راهنما : سيف اله قنبري نيك
تاریخ دفاع : 98/7/30
چکیده پایان نامه : یکی از مصادیق خداشناسی، توجه به خلقت خداوند متعال و تأمل در اسرار و حکم این خلقت است، که برای رسیدن به این هدف، شناخت حکمت تفاوت‌ها و تمایزهای موجود در خلقت انسان نقش محوری دارد. چرا که معرفت نسبت به آن باعث از بین رفتن تردیدها، زمینه رسیدن به ساحل امن شناخت عقلانی و گام مطمئنی برای ایصال به منازل عالیه حیات روحانی می‌گردد. برای نیل به این هدفِ عالیه حیات، پژوهش حاضر با روش توصیفی، تحلیلی و همراه با مقایسه و نقادی، به طرح آراء متکلمان مسلمان در موضوع تفاوت‌های فردی و حکمت این تفاوت‌ها پرداخته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که متکلّمان متقدم و متأخر، به حسب تفاوت دستگاه فکری خود و تعلق‌شان به یکی از چهار دسته معتزلی، اشعری، شیعی متقدم و شیعی متأخر، به نتیجه‌ای متفاوت در تقریر حکمت این تفاوت‌ها دست یافته‌اند. البته اشتراک آنان در جایگاه متکلّم و تعلق آشکار آنان به دین اسلام و خداوندی که به سبب جایگاه الوهیت به وصف عدالت آراسته است، نقاط اشتراک در نگرش آنان را هم نمایان می‌کند. با این حال در بحث از تفاوت‌های خَلقی و خُلقی هم چهار نگرش نمایان است. در این بحث، اجمالا می‌توان گفت که اندیشه کلامی معتزلی و اشعری هر کدام به جانبی از افراط و تفریط گراییده‌اند و گاه با خلط حکمت و علیت در تشریح حکمت ناکام مانده‌اند. معتزلی(حاحظ و عبدالجبار) با تکیه بر عقل خویش و عدل خداوند، دامنه اختیار را گسترانده است، در مقابل، اندیشه کلامی اشعری(با محوریت ابوالحسن اشعری، غزالی، فخر رازی و با تیعیت ابن تیمیه از مرام آنان) به جانب مقابل گراییده است و با نفی اختیار و توضیح ناتمام عدل الهی، تفاوت‌ها را به جبر و تقدیر حوالت داده است و سکوت و رضا را راه جبران آن خوانده است. در مقابل دو بیان نارس فوق، این اندیشه شیعی است که ابتدا با تبعیت از کلام معصومین موضع نه جبر و نه تفویض، بل امر بین الامرین را تجویز کرده است و در ادامه با بهره‌گیری از براهین عقلی مستحکم و با عنایت به ظرفیت فلسفه و عرفان حقیقی و ملهم از تعالیم معصومین به فاعلیت دائمی خداوند و وجود رابطی و امکان فقری انسان در سایه وجود مستقل و استغناء حقیقی خداوند راه یافته است. این چنین حکمت تفاوت‌ها به رحمت عام الهی باز می‌گردد، که انسان‌ها را در مراتب متفاضل هستی شرف وجود بخشیده و همین تفاوت را معبری برای ارتقاء یا ارشاد بندگان قرار داده است
واژگان کلیدی : حکمت، تفاوت، خلقت، انسان، متکلمان