طاهره سادات حسینی نصرآبادی
چکیده
دین به عنوان یکی از مهم‌ترین انگیزه‌ها در دستیابی بشر به مراتب مختلف تمدن‌سازی تأثیر بسزایی داشته‌است. قرآن، نظامنامه تمدن اسلامی است. گرچه واژه‌ی تمدّن در قرآن به کار نرفته‌است؛ ولی از واژه‌های دیگری مثل «امت» بعضی استفاده‌ی تمدّنی کرده‌اند. در این این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی به بررسی تطبیقی مفهوم تمدن از نظر علامه‌طباطبایی و سیدقطب خاصه با توجه به واژه «امت» پرداخته‌ایم و بدین دست یافتیم که قرآن مهم‌ترین عامل پیدایش و تداوم اجتماع بشری را در وحدت فرامادّی دانسته که مرزهای جغرافیایی، زمانی، خویشاوندی، نژادی و… را درمی‌نوردد و باعث الفت بین اعضا می‌گردد. با تـوجه بـه اضافه‌شدن واژه «امت» به واژه «واحـده»، بررسی معنای این ترکیب ضروری به نظر می رسد. سیدقطب بر اين بـاور است مقصود از «امت واحـده» در قـرآن، ديـن اسـلام و جامعه مسلمانان است. در نتيجه هر آنکه اعتقاد مسلماني نداشته‌بـاشد از قـلمـرو «امــت واحده» خارج خواهد‌بود. اما علامه طباطبایی با توسعه معنایی در مفهوم امت، آن را دارای معنای جهان شمولی و حداکثری میداند؛ یعنی گروهـي کـه هـدفي واحـد آنـان را گـرد هــم آورده‌اســت. پس علامـه، اشتراک در هر مقصد و هـدفي را اعم از امـور دنـيوي و مـعنوي بـراي صـدق عنـوان امـت کـافي انگاشـته‌اسـت؛ اگـر چـه بـا عنايت به آيات ديگر، وحدت امت، صرفاً زماني کامل می شود که عـلاوه بـر همگرايي، مـيان انـسان ها هـم کيشي نيز پديد آيد.
واژگان کلیدی: قرآن کریم، تمدن اسلامی، امت واحده، علامه طباطبایی، سیدقطب.