ویژه نامه باب حاجات (به مناسبت سال روز ولادت امام کاظم علیه السلام)

پیشوای هفتم، به نام موسی و لقب کاظم در سال 128 هجری در مدینه متولد گردید. پدرش امام صادق(ع) و مادرش حمیده نام داشت. امام موسی کاظم(ع) با منصور دوانیقی، مهدی و... عباسی معاصر بودند. درباره تاریخ ولادت امام موسی کاظم(ع) دو تاریخ 20 ذی الحجه و هفتم صفر ذکر شده است؛ براساس مستندات و تخمین ها می توان بیان کرد، امام موسی کاظم(ع) در 20 ذی الحجه متولد شده اند، بنابراین شایسته است این روز برای تبیین فضائل و مناقب در نظر گرفته شود.

شناسنامه امام کاظم علیه السلام

نام او «موسی»، لقبش «کاظم»، پدرش پیشوای ششم حضرت صادق(علیه السلام) و مادرش بانویی با فضیلت بنام «حمیده» است.

او در سال 128 هجری در سرزمین «ابوا» (یکی از روستاهای اطراف مدینه) چشم به جهان گشود و در سال 183 (یا 186) به شهادت رسید.

از سال 148 که امام صادق(علیه السلام) به شهادت رسید، دوران امامت حضرت کاظم(علیه السلام) آغاز گردید. آن حضرت در این دوران با خلفای یاد شده در زیر معاصر بود:

1- منصور دوانیقی (136-158). 2- محمد معروف به مهدی (158-169). 3- هادی (169-170). 4- هارون (170-193).

مادر امام کاظم علیه السلام

یکی از بانوان نمونه، ام الائمه حضرت حمیده است. این ماه عالمتاب، همسر امام صادق(ع) و مادر امام کاظم(ع) است. و به تعبیری پنج امام بعدی (یعنی امام رضا، امام جواد، امام هادی، امام حسن و امام زمان) نیز فرزندان وی و از نسل ایشان به حساب می آیند. بدین ترتیب حضرت حمیده حلقه اتصالی میان امام صادق و ائمه بعد از ایشان است.

لقب ایشان «مصفاة» به معنای پاک و خالص و پیراسته است.

نام پدر حضرت حمیده، صاعد و نام برادر ایشان صالح و اصل و نژاد ایشان از بربر یا اندلس یا روم یا عجم است.

توضیح اینکه بربر طبق گفته حموی نامی بوده، مشتمل بر قبیله های بسیاری در کوههای مغرب، و مغرب شامل شبه جزیره ای است که مسلمانان در قدیم به آن مغرب الاقصی می گفتند و به کشور مراکش و الجزایر و تونس تقسیم می شد.

تاریخ ولادت امام کاظم علیه السلام

درباره تاریخ ولادت امام موسی کاظم(ع) دو تاریخ 20 ذی الحجه و هفتم صفر ذکر شده است. درباره ولادت امام موسی کاظم(ع) تنها سال و منطقه ولادت در روایات ذکر شده است، احمد بن خالد برقی در کتاب المحاسن، مرحوم شیخ کلینی در اصول کافی، محمد بن حسن صفار در بصائر الدرجات و ابن جریر طبری شیعی از امام صادق(ع) نقل کرده اند که ولادت امام موسی کاظم(ع) پس از ایام حج و در منزلی به نام ابواء روی داده است.

امام موسی کاظم(ع) در بازگشت امام صادق(ع) از حج در منطقه ابواء متولد شدند؛ براساس نقلی از محمد بن جریر طبری از امام حسن عسکری(ع)، امام کاظم(ع) در ابواء بین مکه و مدینه در ماه ذی الحجه متولد شدند، در حالی که برخی منابع هفتم صفر را سالروز ولادت امام موسی کاظم(ع) می دانند.

شهید اول و شیخ محمد حسن نجفی معتقد هستند، ولادت حضرت در هفتم صفر بعید است.

آنچه واضح است امام موسی کاظم(ع) در منطقه ابواء متولد شدند، اما هیچ تاریخی برای آن ذکر نشده و در برخی از گزارش ها هفتم صفر معین شده که با شواهد تطابق ندارد.

براساس مستندات و تخمین ها می توان بیان کرد، امام موسی کاظم(ع) در 20 ذی الحجه متولد شده اند، بنابراین شایسته است این روز برای تبیین فضائل و مناقب در نظر گرفته شود.

فضائل و مناقب امام کاظم علیه السلام

موسی بن جعفر علیه السلام در قدر و مقام بزرگوارترین فرزندان حضرت صادق علیه السلام و در مرتبه والاتر از آنان بود و آوازه بزرگواری اش بیش از برادران بود. در زمان آن حضرت با سخاوت تر و گرامی تر و خوش معاشرت تر از او دیده نشد، و در عبادتْ سرآمد مردم آن زمان و پرهیزکارترین آنان و در جلالت مقام و فهم و دانش برتر از همگان بود.

و عموم شیعیانِ پدرش امام صادق علیه السلام معتقد به امامت آن بزرگوار گشته و سر تعظیم در برابرش فرود آورده، تسلیم دستورات او شدند و از پدر بزرگوارش درباره امامت و جانشینی آن جنابْ نصوص و روایات و اشاره های زیادی روایت کرده اند و معالم و فرامین دین خود را از او گرفتند و آنقدر نشانه و معجزات از آن حضرت روایت کرده اند که موجب قطع بر حجّیت و امامت او خواهد شد.

کرامات و معجزات امام کاظم علیه السلام

یعقوب سراج گفت: حضور حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ شرفیاب شده دیدم آن حضرت کنار گهواره ابوالحسن موسی ـ علیه السّلام ـ (امام کاظم) ایستاده و مدتی با کودک خود رازهایی می‌گفت. من نشستم تا حضرت از رازهای نهانی فارغ شده، آنگاه به احترام حضرت از جا برخاستم به من فرمود: نزدیک مولای خود بیا و بر او سلام کن من به دستور حضرت نزدیک رفته عرض سلام کردم، کودک گهواره که بر پیران عالم استادی توانا بود سلام مرا به زبان فصیحی پاسخ داد و فرمود هم اکنون به خانه برو و نام دخترت، که دیروز نامگذاری کرده‌ای تغییر بده زیرا آن نامی است که خدا دوست نمی‌دارد. آری چنان بود دختری داشتم و او را حمیراء نامیده بودم. حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: فرمان فرزندم را به کار بند که نجات در آن است.

سیره سیاسی امام کاظم علیه السلام

پیشوای هفتم شیعیان، حضرت موسی بن جعفر علیهماالسلام، همانند دیگر امامان معصوم علیهم السلام برای احیای فرهنگ اسلام و گسترش ارزشهای الهی در طول امامت سی و پنج ساله خویش [148 تا 183 ه. ق] که با چهار تن از خلفای ستمگر عباسی (منصور، مهدی، هادی و هارون الرشید) هم زمان بود، تمام مشکلات و سختیها را به جان خرید و به فرهنگ صبر و مقاومت در راه اسلام معنای حقیقی بخشید.

آن حضرت تمام توانائیهای خود را در این زمینه به کار گرفت و صلابت و استواری در راه دفاع از فضیلتها و مبارزه با مفاسد اخلاقی و اجتماعی را به معنای تامّ کلمه مجسّم ساخت. در زیارت آن امام می خوانیم: «اَشْهَدُ اَنَّکَ... صَبَرْتَ عَلَی الاْذَی فی جَنْبِ اللّهِ وَجاهَدْتَ فِی اللّهِ حَقَّ جِهادِهِ؛ شهادت می دهم که تو [ای امام هفتم] بر تمام آزارها در راه خدا صبر کردی و در راه خدا آن گونه که سزاوارش بود کوشیدی.»

سیره فرهنگی و هدایتی امام کاظم علیه السلام

فرهنگ یکی از مهم ترین مؤلفه های اثرگذار بر تحولات جامعه است که در همه جوامع به گونه های مختلف نمود دارد. برای توسعه این مؤلفه در جامعه دینی در جهت رواج و تقویت باورهای دینی و اصلاح سبک و رفتار دینی در زندگی، معرفی الگوی مناسب نیاز است. پیامبر (ص) و فرزندان ایشان، با استناد به آیه قرآن و حدیث ثقلین، بهترین الگو برای جوامع بشری هستند. نوع رفتار امام کاظم (ع) در فعالیت های فرهنگی، می تواند الگوی مناسبی برای توسعه فرهنگ دینی در جامعه و راهبردی عملی برای برون رفت جامعه بشری از چالش های فرهنگی باشد. امام در مواجهه با این چالش ها، رفتارهای متناسب و درخوری را به کار گرفتند و ضمن پاسخ به نیازهای فرهنگی، به تقویت مبانی فرهنگ دینی پرداختند. بنابراین می توان رفتارهای امام را به عنوان راهبردی عملی در سیره فرهنگی ایشان این گونه دانست:

1- مقابله با چالش های زمینه ساز انحراف فرهنگی با ترویج و توسعه مبانی اعتقادی دینی مانند تبیین جایگاه امامت؛

2- ترویج قرائت قرآن به عنوان یکی از بهترین ابزارهای هدایت دینی؛

3- توسعه فرهنگ قرآنی با تفسیر آیات و تبیین مباحث عقیدتی؛

4- توسعه علم با تداوم حیات فرهنگی مدارس علمی؛

5- تربیت شاگردان عالم و وارسته و ارسال به نقاط دوردست جهان اسلام برای مبارزات فکری و فرهنگی؛

6- تأکید بر فعالیت های مخفی برای حفظ جامعه شیعی از انحراف با تأسیس و تقویت شبکه سازمان یافته وکالت.

پرتوی از کلام امام کاظم علیه السلام

امام موسی بن جعفر علیه السلام در روایتی مشهور، ویژگی های خردمندان را برای یکی از یارانش به نام هشام برشمرده است.

..ای هشام، آن کس را که خداوند به سه چیز گرامی داشته، به او لطف کرده است: عقل و خردی که زحمتِ هوای نفسش را کم کند، و دانشی که رنجِ نادانی‎اش را از او دور کند، و ثروتی که خاطرش را از ترس تهی‎دستی آسوده سازد.

ای هشام، معاشرت با افراد دین‎دار، شرف دنیا و آخرت است، و مشورت با خردمندِ خیرخواه خوش‎بختی است و با برکت، و هدایت و توفیق الهی را در پی دارد.

پس چون فرد خردمندِ خیرخواه نظرش را برایت بازگفت، مبادا مخالفت کنی که بی گمان موجب هلاکت است.

ای هشام، از هم‎نشینی و اُنس با مردم بپرهیز، مگر اینکه در میان‎شان فردی عاقل و درست‎کار بیابی که در این صورت با او همدم شو، ولی از دیگران همچون فرار از درندگان شکاری بگریز و فرار را برقرار ترجیح ده.

ای هشام، هر چیزی مرکبی دارد، و مرکب خردمند، فروتنی است، و در نادانی تو همین بس که مرتکب امور ممنوع و حرام شوی...

داستان هایی آموزنده از امام کاظم علیه السلام

یک روز امام ـ علیه السلام ـ در شهر بغداد از کنار منزل بشر حافی عبور می کرد صدای ساز و نواز از داخل منزل به گوش می رسید. در این موقع کنیز بشر برای ریختن خاکروبه از خانه خارج شد. آن حضرت فرمود: ای کنیز صاحب این خانه بنده است یا آزاد؟ جواب داد البته بنده و برده کسی نیست و آزاد است. موسی بن جعفر فرمود راست می گویی اگر بنده می بود از مولای خود ترس داشت.

کنیز وارد منزل شد، بشر بر سر سفرة شراب نشسته بود علت تأخیر او را پرسید. جواب داد شخصی رد می شد از من سؤال کرد صاحب این خانه عبد است یا آزاد. پاسخ دادم البته بردة کسی نیست گفت آری اگر بنده بود از آقای خود می ترسید. این سخن چنان در قلب بشر تأثیر کرد که سر از پا نشناخت با پای برهنه از منزل خارج شده خود را به موسی بن جعفر ـ علیه السلام ـ رسانید، به دست آن حضرت توبه کرد و از گذشتة خود پوزش خواسته با چشم گریان بازگشت.

نقل شده از آن روز اعمال زشت خود را ترک و از جملة ازهاد زمان خویش شد و چون با پای برهنه به دنبال موسی بن جعفر ـ علیه السلام ـ دوید و با این حال توبه کرد او را حافی (پا برهنه) لقب دادند.

در سایه سار شعر و ادب

آیینه را به نور تماشا، تبسمی

ای جلوه نماز، که خورشید هفتمی

سرمی زند ز مشرق نامت، سپیده گاه!

عرش خدای را به تکلم، تجسمی!

مرهون نام توست، شفاخانه قضا

ای قبله ای که مرکز حاجات مردمی

هر صبح و شام نور تو در جلوه، یا عزیز!

در کاظمین و مشهد و شیراز یا قمی

خاک مزار تو، حرم خاص انبیاست

هم طور نور را به تماشا، تبسمی

(اشارات پاییز سال 1393 شماره 156)